Auteurs- en beeldrechten

Auteursrecht

Het auteursrecht, geregeld in de auteurswet, verleent verschillende rechten aan de maker(s) van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst.
Twee exclusieve rechten:

• Het recht om het werk te vermenigvuldigen
• Het recht om het werk openbaar te maken

Twee persoonlijkheidsrechten:

• Het recht op naamsvermelding
• Het recht om zich te verzetten tegen aantasting van het werk

Citaatrecht
Zowel tekst, beeld en geluid kunnen gebruikt worden als citaat, mits met bronvermelding. Hiervoor moet het afkomstig zijn van een openbare publicatie, inhoudelijke relevant zijn en geen zelfstandige functie hebben (richtlijn: het mag niet louter ‘ter versiering’ dienen). Ook mag je niet meer dan nodig citeren en moet het getrouw zijn aan het origineel.

Publiek domein
Werken bevinden zich in het publiek domein als de auteursrechten en naburige rechten (1) verlopen of (2) niet van toepassing zijn.

1. Het auteursrecht vervalt op 1 januari opvolgend de duur van het recht (zie: “Duur van het auteursrecht”).
2. Het werk is expliciet gevrijwaard van auteursrecht en naburige rechten (zie: “Creative Commons”).

Duur van het auteursrecht
Het auteursrecht vervalt zeventig jaar na het overlijden van de maker. Het auteursrecht van een rechtspersoon vervalt zeventig jaar na de eerste rechtmatige openbaarmaking. Bij films gaat het om de overlijdensdata van de regisseur, dialoogschrijver, scenarioschrijver en componist.

Een auteur kan zijn auteursrecht ook overdragen of verkopen. Indien dit niet gebeurd, behoort het recht na diens overlijden toe aan de wettelijke of testamentaire erfgenamen. De persoonlijkheidsrechten komen echter te vervallen, tenzij anders bepaald in een testament of codicil.

Creative Commons
Er worden twee verschillende licenties gebruikt voor werken in het publieke domein:

	Publieke domein dedicatie (CC0): de auteur heeft zijn auteursrechten opgezegd.
	Public Domain Mark (PDM): de auteursrechten op het werk zijn verlopen.

Er bestaan vier licenties, die in iedere combinatie kunnen worden toegepast, waarmee auteurs hun werk gedeeltelijk van auteursrecht kunnen vrijwaren :

	Naamsvermelding of Attribution (BY): vermelding van de oorspronkelijke auteur is verplicht.
	Niet-commerciaal of Non-commercial (NC): het werk en afgeleide werken mogen uitsluitend gebruikt worden voor niet-commerciële doeleinden.
	Geen afgeleide werken of No Derivative Works (ND): het veranderen van het werk is niet toegestaan.
	Gelijk delen of Share Alike (SA): afgeleide werken mogen enkel gedistribueerd worden onder een identieke licentie

‘Verweesde’ werken
Wanneer de auteur van een werk niet meer te achterhalen is, spreken we van verweesde werken. Voor erfgoedorganisaties bestaat de Europese richtlijn Verweesde werken die het onder bepaalde voorwaarden mogelijk maakt om deze werken openbaar te maken. Mocht een rechthebbende zich melden, dan geldt het auteursrecht alsnog. Deze werken bevinden zich dus niet in het publieke domein en het is daarom onverstandig om ze te gebruiken.

Portretrecht

Dit recht geldt voor beeldmateriaal waarbij personen herkenbaar in beeld zijn gebracht, tot tien jaar na overlijden van de afgebeelde persoon. Er worden twee situaties onderscheiden:

1. Een portret dat in opdracht wordt gemaakt
2. Een portret dat niet in opdracht wordt gemaakt

1) Er is altijd toestemming van de afgebeelde persoon vereist om het portret   openbaar te publiceren. De afgebeelde persoon mag het portret zonder toestemming van de auteur vermenigvuldigen.
2) Een afgebeeld persoon kan bezwaar maken tegen openbare publicatie als hij daar een redelijk belang tegen kan aanvoeren. Het belang van de afgebeelde persoon wordt hierbij afgewogen tegen het belang van de auteur.

Algemene Verorderning Gegevensbescherming (AVG)
Een portret wordt gezien als persoonsgegeven, waardoor het ook onder de wetgeving van de AVG valt. Er zijn drie verwerkingsgronden relevant voor portretten:

1. De afgebeelde persoon verleent toestemming
2. De verwerking van de foto is noodzakelijk voor de uitvoering van een overeenkomst met een persoon
3. De foto’s zijn noodzakelijk voor het ‘gerechtvaardigd belang’ van de organisatie

Daarnaast stelt de AVG dat een organisatie goed moet informeren wat zij met de foto van plan zijn, dat de afgebeelde persoon inzage in de gegevens mag vragen, en dat de beveiliging van de gegevens in orde mag zijn.

Foto’s kunnen ook worden gezien als ‘bijzonder persoonsgegeven’, omdat er zaken als geloof en etniciteit aan afgelezen kunnen worden. Dergelijke foto’s mogen in principe niet openbaar worden gemaakt, maar de wetgeving is onscherp.

Naburig recht

Het naburig recht (wet op de naburige rechten) geeft uitvoerend kunstenaars, muziekproducenten, filmproducenten en omroeporganisaties exploitatierechten van hun uitvoeringen. Dat wil zeggen dat ze het uitsluitend recht hebben om toestemming te verlenen voor of zich te verzetten tegen opnames van hun uitvoering, en de reproductie, verspreiding en openbaarmaking van die opnames. Soortgelijke rechten gelden ook voor de muziekopnames van muziekproducenten, programma’s van omroepen en films van filmproducenten.

Naburige rechten vervallen op 1 januari opvolgend de duur van het recht. Deze duur is vijftig jaar na de eerste rechtmatige openbaarmaking. Voor geluidsopnamen geldt daarentegen een termijn van zeventig jaar.